در زمینه صنعت ساختوساز از روشهای متعددی برای بالابردن ایمنی و مقاومت بنا استفاده میشود که درز ساختمانی نیز یکی از موارد بسیار مهم بهشمار میرود که در حالتهای مختلفی قابل اجرا است. زمانی از این روش استفاده میشود که قسمت جدیدی از بتن در مجاورت بخش دیگری که از قبل سفت شده، ریخته شود. هدف از این کار جلوگیری از شکست زودرس سازه بتنی خواهد بود که در ادامه این مطلب قصد داریم تا بهصورت تخصصی درباره آن بحث کنیم.
درز ساختمانی چیست؟
درز ساختمانی یک روش کاربردی است که برای اتصال بتن تازه به موادی که سخت و سفت شدهاند، مورد استفاده قرار میگیرد. در واقع این نوع اتصال ساختمانی، حرکت عمودی و چرخشی را محدود کرده اما حرکت افقی را امکانپذیر میکند.
در صنعت ساختمانسازی از این روش بهعنوان یک راهحل تخصصی برای مدیریت انبساط و انقباض طبیعی بتن استفاده میشود که در به حداقل رساندن خطر ترک و آسیب تاثیرگذار است.
سیستمهای اتصال بتن یا همان درز ساختمانی نقشی اساسی در پروژههای عمرانی مدرن دارند و این امکان را فراهم میکنند تا چالشهای ذاتی بتن که مربوط به کشش، خم شدن یا ترک خوردگی است، برطرف شود.
علیرغم مقاومت و دوام بالای بتن، حرکات طبیعی آن به دلیل تغییرات دما و خشک شدن در مواقعیتهای مختلف غیر قابل اجتناب است، به همین خاطر راهکاری تحت عنوان درزهای ساختمانی به کار گرفته میشود که در این زمینه کمک شایانی را به صنعت ساختمانسازی میکند.
استفاده از این سیستمها در پروژههای ساختمانی یک امر مهم و حیاتی است و بهعنوان اقدامی پیشگیرانه در برابر عوامل استرسزای محیطی عمل میکند که ممکن است در طول زمان بر بتن تاثیر منفی بگذارند.

چرا استفاده از درز ساختمانی ضروری است؟
باید این را در نظر داشته باشید که در هنگام تکمیل یک سازه باید توجه ویژهای به اتصالات داشت، چراکه این بخشها برای کنترل حرکت، امکان انبساط و انقباض و حفظ یکپارچگی ساختمان ضروری هستند.
بدون شک هر روشی که در زمینه ساختوساز ارائه میشود از جنبههای خاصی حائز اهمیت است که در خصوص اجرای درزهای ساختمانی نیز باید موارد زیر را نام برد:
- کنترل تغییرات دمایی: اجرای درزهای ساختمانی برای افزایش طول عمر سطوح بتنی ضروری هستند. این سیستمها با تطبیق حرکات طبیعی ناشی از تغییرات دما از ایجاد انقباض و انبساط جلوگیری میکنند و این کار باعث میشود که سازههای بتنی برای دههها پایدار بمانند و عملکرد خوبی در برابر شرایط مختلف محیطی داشته باشند.
- جلوگیری از ترکخوردگی: درز ساختمانی با جلوگیری از ایجاد ترکها و سطوح ناهموار، خطرات ناشی از ریزش و خرابیهای سازهای را به میزان قابل توجهی کاهش میدهد. این امر به ویژه در فضاهای عمومی و محیطهای صنعتی که ایمنی در درجه اول اهمیت است، بسیار ضروری خواهد بود.
- تحمل نشستهای احتمالی: ایمنی و حفظ ساختار سازه همواره یک مسئله اساسی در این صنعت است که در صورت اجرای درز ساختمانی که مانع از نشستهای احتمالی بنا و افزایش مقاومت آن میشود، تحقق این هدف دور از انتظار نیست.
- بهبود استحکام سازه: درزهای ساختمانی درصورتی که به خوبی اجرا شوند به پایداری کلی سازههای بتنی کمک میکنند و آرامش خاطر بیشتری را برای کاربران به همراه دارند.
- کاهش هزینهها: درزهای ساختمانی با به حداقل رساندن خطرات و آسیبها، نیاز به تعمیر و نگهداری در آینده را کاهش میدهند و باعث پایین آمدن هزینههای شما در درازمدت میشوند.
- حفظ زیبایی ظاهری ساختمان: با کنترل ترکخوردگی توسط درزهای ساختمانی، ظاهر سازه زیباتر به نظر میرسد و این کار در پروژههای بتنی که از نظر تزئینی و معماری مورد توجه قرار میگیرند، اهمیت زیادی دارد.
طبقه بندی و دسته بندی انواع درز ساختمانی
بر اساس نیاز پروژه میتوان انواع مختلفی از اتصالات را در هنگام ساخت یک سازه مورد استفاده قرار داد که به منظور اطمینان از مقاومت و ایمنی ساختمان بهتر است در ابتدا با نمونههای مختلف آنها شوید. این درزها زمانی مورد نیاز هستند که بتنریزی بهصورت مرحله ای انجام شود که بهطور معمول در پروژههای بزرگ رایج است.
مهمترین معیاری که در زمان تقسیمبندی انواع مختلف درز ساختمانی مورد توجه قرار میگیرد، نوع کاربرد اتصالات است که بر همین اساس باید به موارد زیر اشاره کرد:
- درز ساخت یا درز اجرایی
- درز انبساطی
- درز انقباض یا درز جمعشدگی
- درز جداسازی
- درز کنترل
- درز نشست
- درز لغزش
- درز انقطاع که در آیین نامه 2800 به آن اشاره شده است.
کاربرد درزهای ساختمانی و آنچه باید بدانید
در صنعت ساختوساز از درزهای ساختمانی برای دستیابی به اهداف و کاربردهای مختلفی استفاده میشود که بهطور کلی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- ساختمان بتنی مسلح: هنگام اجرای یک ساختمان بتنی مسلح، نمیتوان کل فرایند بتنریزی را به یکباره انجام داد و معمولا ساختوساز بهصورت مقطعی پیش میرود. به همین خاطر درز ساختمانی در جایی قرار میگیرد که یک بخش به پایان میرسد و قسمت دیگر شروع میشود. این نوع اتصال به شما تضمین میدهد که بخشهای مختلف به یکدیگر چسبیدهاند، بهصورت یکپارچه عمل کرده و استحکام و پایداری کف سازه را حفظ میکنند.
- ساختمان فلزی: یکی دیگر از موارد مهم برای کاربرد درزهای ساختمانی اجرای آنها در سازههای فلزی است که بهمنظور افزایش مقاومت در برابر وزن کلی ساختمان و همچنین نیروهای خارجی مانند باد و زلزله مورد استفاده قرار میگیرد.
- انواع پلها: پلها به دلیل تغییرات دما منبسط و منقبض میشوند، ازاینرو درزها در فواصل منظم قرار میگیرند تا حرکت صحیح مواد امکانپذیر باشد. درز ساختمانی از ترک و آسیب جلوگیری میکند و ایمنی و پایداری پل را افزایش میدهد.
- ساختمانهای صنعتی: با توجه به وسعت بالای پروژههای مربوط به ساختمانهای صنعتی که ممکن است در چندین مرحله اجرا شوند، اگر بخواهید مقاومت و استحکام آنها را بالا ببرید نیاز به اعمال درزهای ساختمان دارید.
- مخازن: آببندی مخازن بتنی یک امر مهم و ضروری بهشمار میرود که مانع از بروز نشتی و دیگر مشکلات میشود، ازاینررو مطابق با دستورالعملهای اجرایی از درزهای ساختمانی برای جلوگیری از این چالشها استفاده میکنند.
درز اجرایی چیست؟
درزهای اجرایی در زمان ساخت سازه ایجاد میشوند، به این صورت که اگر فاصله بین هر دوره بتنریزی بیشتر از 30 دقیقه باشد، نقطه اتصال 2 قطعه یک درز ساختمانی محسوب میشود.
ایجاد درزهای ساخت ممکن است به حالتهای مختلفی قابل مشاهده باشد اما در بیشتر مواقع به صورت افقی یا قائم هستند که بستگی به نحوه قرارگیری اعضای سازه دارد. برای تیرها و شاهتیرها سعی بر این است که درز ساخت را تا حد امکان عمود بر محور اعضا اجرا کنند تا در وضعیت موازی با آنها قرار نگیرد.
یکی از نکات مهم برای اجرای درز ساخت در تیرها این است که باید محلی با کمترین تنشها و نیروهای برشی را انتخاب کرد. ازطرفی توجه به رطوبت بتن قدیمی نیز اهمیت زیادی برای این نوع اتصالات دارد.

درز انبساطی ساختمان چیست؟
درزهای انبساط به گونهای طراحی میشوند که از تغییر وضعیت مواد در اثر تغییرات دما، رطوبت یا سایر عوامل محیطی جلوگیری میکنند. این نوع از درزهای ساختمانی بهطور معمول در اجرای سازههای بزرگی مثل پلها، بزرگراهها و ساختمانهای بلند بهکار میروند.
بتن با تاثیرپذیری از دلایل مختلفی به خصوص انبساط حرارتی تغییر حجم میدهد، به همین خاطر باید با ایجاد درزهای مناسب استرس ناشی از این اختلال را بدون واردشدن به دیگر بخشهای سازه برطرف کرد.
تعیین محل دقیق این نوع درز ساختمانی با توجه به عوامل مختلفی مانند نوع مصالح بهکار رفته، ابعاد و تعداد طبقات ساختمان، شرایط آبوهوایی منطقه و وضعیت زمین تعیین میشود، بهطوری که در اغلب موارد برای ساختمانهایی با بیش از 45 متر ارتفاع باید چند درز انبساط را اجرا کرد.
البته طبق یک قانون کلی برای سازههایی که معمولا نسبت طول به عرض آنها بیشتر از 1 به 3 است، اجرای درزهای انبساط برای جلوگیری از ترکخوردگی حرارتی یک امر ضروری خواهد بود.
درز انقباض یا درز جمعشدگی چیست؟
برای جلوگیری از ایجاد ترکهایی که بر اثر جمع شدن بتن به وجود میآیند، از نوع دیگری درز ساختمانی استفاده میشود که به آن درز انقباض میگویند. انتخاب محل صحیح برای این کار اقدامی مهم بهشمار میرود که به کنترل ترکها کمک زیادی میکند.
بدون شک ترکهایی که به خوبی کنترل نمیشوند ممکن است رشد کنند و منجر به ایجاد سطحی ناصاف روی سازه شوند که در نفوذ آب به زیرساز و پایهها تاثیر زیادی میگذارد و مشکلات عمدهای را ایجاد میکند.
درزهای انقباضی رایجترین نوع اتصال در روسازیهای بتنی هستند که براساس فواصل بین آنها و همچنین روش انتقال بار قابل شناسایی خواهد بود. فاصله بین درزها را بهطور کلی مطابق با نوع سازه و مصالح بهکار رفته تعیین میکنند که برخی از آنها بهصورت زیر است:
- اگر از سنگدانههای گرانیتی و آهکی استفاده شود، درزهای انقباض باید فاصله 5 تا 9 متری داشته باشند.
- انتخاب مصالح سنگی، روبارهها و سیلیسی نیاز به ایجاد فاصله 4.8 تا 6 متری بین درزهای انقباض دارد.
- در نردهها فاصله بین درزها از 3 تا 6 متر در نظر گرفته میشود.
- در پیادهروها و دالهای کف سازه که ساختار موزاییکی دارند، میتوان درزهای انقباضی را با فواصل 1.2 تا 1.8 متری اجرا کرد.
درز جداسازی چیست؟
درزهای جداسازی شکافی بین دالها هستند که معمولا با استفاده از مواد اتصالدهنده پیشساخته پر میشوند. این شکاف بهطور کامل میتواند یک دال را از عضو سازهای دیگری همچون دیوار، ستون یا لوله جدا کند تا به این صورت، فشارها و تنشهای خارجی تاثیر منفی روی اعضای مختلف یک سازه نداشته باشند.
درز کنترل چیست؟
با توجه به اینکه انبساط و انقباض مکرر بتن ترکهای زیادی را روی آن ایجاد میکند، برای جلوگیری از این مشکلات از درزهای کنترل استفاده میشود. این کار موقعیتی برای حرکت دیوار و دال به وجود میآورد.
بیشترین کاربرد این نوع درز ساختمانی در پیادهروها، دالهای کف سازه و راهروها است که میتوان از ابزراهای برش برای جادادن مواد لازم در محل مناسب استفاده کرد تا از ترکهای تصادفی جلوگیری کند.
درز نشست چیست؟
بهمنظور جلوگیری از ایجاد ترک و سایر تغییر شکلهای ناشی از نشست پی یا دیگر قسمتهای ساختمان، درزهای نشست بیشترین کارایی را ارائه میدهند که مانع خوبی برای این مشکلات هستند.
چنانچه ساختمانهایی در کنار هم قرار داشته باشند که دارای 2 ارتفاع ناهمسان هستند یا با استفاده از مصالح متفاوت ساخته شدهاند، بهتر است برای جلوگیری از ایجاد شکستگی و ترک از این نوع درز ساختمانی استفاده کرد.
درز لغزش چیست؟
نوع دیگری از درزهای ساختمانی که در این صنعت جایگاه ویژهای دارد، درز لغزش است که امکان حرکت قسمتهای مجاور سازه بدون انتقال نیروی برشی را فراهم میکند.
برای اینکه لغزش قطعات در کنار هم بهدرستی انجام شود، بهترین کار این است که میزان اصطحکاک را تا حد امکان کاهش دهید و از موادی استفاده کنید که نسبت به نفوذ آب و رطوبت مقاوم باشد.
برخی از مهمترین موارد کاربرد این نوع درز ساختمانی برای اجرای سازههای بتنی پیشساخته، مخازن ذخیره آب، پلها، اتصال دیوار به سقف و کف است که معمولا بیشترین آسیبپذیری را در مقابل لغزش دارند.
درز انقطاع چیست؟
این احتمال وجود دارد که در محل اتصال 2 ساختمان مجاور یا بخشهای مختلف یک سازه، گسستی ایجاد شود و قطعات از هم فاصله بگیرند که چنین آسیبی بر اثر لرزش، تغییرات دمایی و یگر عوامل اتفاق میفتد.
حال برای اینکه بتوان راهکار مناسبی برای مقابله با این مشکل ارائه داد، درزهای انقطاع را اجرا میکنند که به سازه اجازه حرکت در راستای مورد نظر را میدهد بدون اینکه ترک یا آسیبی به آن وارد شود.
در آییننامه 2800 که مربوط به ضوابط اجرایی برای ساختمانسازی است، درز انقطاع را در نقش یک عامل مهم برای کنترل هرچه بهتر حرکتهای جانبی و نشست احتمالی سازه بیان میکنند.
برای مشخص کردن عرض درز انقطاع یک فرمول خاص متناسب با استانداردهای ملی و بینالمللی ارائه میشود که در هنگام اجرا معمولا عرض اتصال را کمی بیشتر از مقدار به دست آمده در نظر میگیرند.
فاکتور دیگری که برای این نوع درز مهم جلوه میکند، عمق آن است که در حدود 1.5 تا برابر عرض خواهد بود تا از این بابت مطمئن شوید که حرکت مواد در محل درزهای ساختمانی، بدون ایجاد آسیب امکانپذیر خواهد بود.

نقش مصالح پرکننده درز (فیلر) جهت اجرای درز ساختمانی چیست؟
مواد پرکننده که با عنوان فیلر هم شناخته میشوند یک جزء ضروری برای اجرای انواع درزها هستند که گاهی اوقات در تکمیل و نگهداری از ساختمانها و زیرساختها نادیده گرفته میشوند.
مصالح ساختمانی از جنس بتن، فولاد و چوب معمولا نسبت به محرکهای محیطی واکنش متفاوتی نشان میدهند. به عنوان مثال، پیادهروهای بتنی با انبساط در اثر گرمای شدید ترک میخورند، درحالی که پلهای فولادی با نوسانات دما به طور مداوم منقبض و منبسط میشوند.
این حرکات، اگر به درستی مدیریت نشوند، فشار قابل توجهی بر اجزای سازه وارد میکنند که در طول زمان آسیبهای زیادی را بههمراه دارد. هرچند درزهای ساختمانی یک استراتژی رایج برای پیشگیری از این مشکلات هستند اما باید به نقش مهم مواد پرکننده نیز توجه کرد.
پرکنندهها تنش ناشی از حرکت مصالح ساختمانی را جذب کرده و بهطور یکنواخت توزیع میکنند. این عملکرد برای جلوگیری از ترکها و آسیب های ساختاری که ممکن است به دلیل بسیاری از عوامل محیطی رخ دهد، اهمیت زیادی دارد.
فراتر از نقش اصلی فیلرها در تطبیق حرکت مصالح، این مواد به بهبود سایر ویژگیهای ساختمان نیز کمک میکنند. با استفاده از این مواد میتوان انتظار داشت که دوام و زیبایی سازه حفظ شود و با توجه به برخورداری از خواص عایق، مقاومت در برابر صدا و حریق نیز افزایش پیدا کند.
موادی که بهعنوان فیلر مورد استفاده قرار میگیرند ممکن است دارای الیاف گیاهی، ترکیبات آسفالتی، لاستیک و چوب پنبه باشد که باید ویژگیهایی مانند شکلپذیری، قابلیت ارتجاعی و دوام بالا داشته باشند.
چرا از مصالح آب بندی جهت اجرای درز ساختمانی استفاده می شود؟
نفوذ رطوبت و آب در هر بخش از سازه باعث ایجاد پوسیدگی و خرابیهای زیادی میشود که برطرف کردن آنها به زمان و هزینه زیادی نیاز دارد، بر همین اساس مصالح آببندی نیز جهت اجرای درزهای ساختمانی بهکار میروند.
انواع مختلف مصالح آببندی که امکان اتصال بخشهای مختلف را در محل درز فراهم میکنند همواره مستعد آسیب هستند که باید آنها را به گونهای انتخاب کرد که کیفیت بالایی داشته باشند و ابعاد درز را تغییر ندهند.
نقش مصالح پوشش در اجرای درز ساختمانی چیست؟
بیتوجهی به استفاده صحیح از مصالح پوشش درز ساختمانی ممکن است منجر به عواقب جدی از جمله تعمیرات پرهزینه، کاهش جذابیت و یکپارچگی سازه شود. این مسئله نشان میدهد که به کارگیری این مواد برای ایجاد بستری مناسب جهت حرکت طبیعی درون سازهها تا چه اندازه مهم است.
برای اینکه از این بابت اطمینان حاصل کنید که مصالح پوشش در اجرای درزهای ساختمانی عملکرد و دوام خود را در گذر زمان حفظ میکنند و بیشترین مزایا را در اختیار شما قرار میدهند باید به برخورداری از ویژگیهایی همچون مقاومت در برابر حرارت، نفوذ آب و انعطافپذیری توجه داشته باشید.
درزهای ساختمانی چگونه اجرا می شود؟
تا پیش از اینکه نسبت به اجرای درزهای ساختمانی اقدام کنید باید این را در نظر بگیرید که براساس انواع درزها و نوع کاربرد آنها باید مراحل مختلفی را مطابق با مشخصات فنی و استانداردهای ارائه شده رعایت کنید.
مکانیابی درزهای ساختمانی نکته مهمی است که باید برای اجرای این کار در اولویت قرار داد، بعد از اینکه طبق نقشه و مشخصات مورد نیاز یک محل را برای ایجاد درز انتخاب میکنید باید مراقب باشید که با استفاده از مصالح نامربوط پر نشود.
شما نمیتوانید بهصورت تصادفی مکان درزها را تعیین کنید، چراکه بتنریزی اصول و زمانبندی خاصی دارد که باید متناسب با آن برنامه درستی را در نظر بگیرید تا از بابت مطمئن شوید که پیوستگی کاملی بین سطوح بتنی ایجاد شود.
اگر درز ساختمانی عمودی باشد باید از قالب استفاده کنید، در غیر این صورت میتوانید کار خود را پس از آمادهسازی محل انتخابی انجام دهید که این فرایند مربوط به تمیز کردن سطح با کمک روشهایی مانند اسیدشویی، ماسهپاشی و آبپاشی است.
در آخر نیز سطوح مورد نظر را با استفاده از ابزارهای لازم خراش میدهید و کمی آب روی آن میریزید تا برای اعمال بتن جدید آماده شود. این مراحل را با فواصل معینی تکرار میکنید تا استحکام سازه تضمین شود.
ابزارهای اتصالدهنده که ممکن است بهصورت دستی یا اتوماتیک باشند برای پرکردن شکافها و پمپاژ مواد به داخل درزها مورد استفاده قرار میگیرند که برای سرعت بخشیدن به کار و بالابردن استحکام ساختمان نقش بسیار مهمی را ایفا میکنند.
چالشهای موجود در اجرای درزهای ساختمانی
از سری مشکلاتی که امکان دارد در حین اجرای درز ساختمانی مشاهده کنید، عدم مقاومت مواد در برابر عوامل محیطی است که برای جلوگیری از این چالش بهتر است برای پرکردن شکافها تمامی شرایط جوی حاکم بر منطقه و نوع مصالح را بررسی کنید.
گاهی ممکن است سطح مورد نظر آغشته به روغن، گریس یا دیگر آلودگیها باشد که در این حالت اتصال مواد پرکننده مختل میشود و عملکرد مواد را کاهش میدهد، ازاینرو باید پاکسازی را بهعنوان یک اقدام ضروری مورد توجه قرار دهید.

هزینه نصب و اجرای درز ساختمانی چقدر است؟
برای اجرای درزهای ساختمانی از مواد فولادی، پلاستیکی، پوششهای سیمانی و مصالح مختلف دیگری استفاده میشود که هر یک از آنها قیمت متفاوتی دارد و همین مورد عاملی مهم برای نوسان هزینه مورد نیاز جهت اجرای درزهای ساختمانی است.
نوع درز اجرایی و همچنین روشی که برای این کار در نظر گرفته میشود، نیاز به پرداخت هزینههای متفاوتی دارد که باید تا پیش از هرگونه اقدامی نسبت به آنها اطلاعات کافی را کسب کرد.
در حین کار نیز اگر به ابزارها و وسایل زیادی برای اجرای درز ساختمانی نیاز داشته باشید به طور معمول باید هزینههای بالاتری را پرداخت کنید، دیگر عامل مهم برای این منظور دستمزد پرداختی است.
با توجه به اینکه انواع درزهای ساختمانی وظیفه حذف تنشها و لرزشهای سازه را بر عهده دارند و باعث میشوند که دوام ساختمان افزایش پیدا کند، بهتر است برای اجرای کار از افراد حرفهای و باتجربه کمک بگیرید.
نکتهای که باید همیشه به آن توجه کنید، اهمیت برنامهریزی اقتصادی در طراحی و اجرای درزها است که به شما این امکان را میدهد تا بودجه مناسبی را به این فرایند اختصاص دهید. انجام محاسبههای دقیق و پیداکردن روشی درست برای اجرای درز نیز به شما کمک میکند که هزینههای لازم برای تعمیر را تحت کنترل داشته باشید.
کلام پایانی
درز ساختمانی شکافی است که بین بخشهای مختلف یک سازه یا ساختمانهای مجاور بهوجود میآید که باید با استفاده از مواد مناسبی پر شود تا امکان حرکت درونی سازه و حذف تنشهای اضافی را فراهم کند. این کار باعث میشود که ساختمان تا حد زیادی در مقابل لرزش و فشارهای بیرونی مقاومت داشته باشد.
بهطور معمول انواع مختلفی از درزهای ساختمانی به کار میرود که برخی از آنها را در زمان ساخت و گروهی دیگر را متناسب با ضوابط و شرایط موجود اجرا میکنند. مهمترین موارد شامل درز جداسازی، انقطاع، لغزش، نشست، انبساطی و انقباضی است.