با گذری در شهرها و مشاهده ساختمان‌ها متوجه خواهید شد که هر ساختمان دارای نمایی به خصوصی است و در نگاه اول به چشم می‌خورد. به علاوه با کمی دقت این موضوع را در می‌یابید که بیشتر سازه‌ها در یک منطقه دارای نمایی مشابه هستند. نماسازی برای ساختمان‌ها موضوعی بااهمیت است و تاثیر زیادی در زیبایی بصری شهرها دارد. در واقع اجرای نمای خارجی برای ساختمان‌ها به جهت زیبایی‌بخشی به شهر الزامی بوده و ضابطه و قوانین مشخصی دارد. مهم‌ترین ضابطه‌ای که به موضوع نماسازی ساختمان‌ها در مناطق مسکونی می‌پردازد، ضابطه 714 است که در این مطلب در مورد آن صحبت خواهیم کرد.
ضابطه 714 چیست؟
ساخت و احداث یک ساختمان مراحل مختلفی دارد که یکی از آن‌ها، نماسازی است. نماسازی ساختمان‌ها به خصوص در مناطق مسکونی از جهات زیادی حائز اهمیت است. نماسازی اصولی طول عمر ساختمان را افزایش می‌دهد. از طرفی ایجاد نمایی که ساختمان را از نظر بصری زیبا کند باعث افزایش ارزش مادی ساختمان‌ها می‌شود. نمای خارجی ساختمان‌ها در زیباسازی شهرها هم تاثیر مستقیم دارد، به همین دلیل قوانین زیادی برای انجام این کار وضع شده و ساختمان‌سازان موظف به اجرای آن‌ها هستند.
قوانین و ضوابطی که برای طراحی نمای بیرونی سازه‌ها عنوان شده و نکات عملکردی که مجریان ساخت و ساز، موظف به رعایت آن‌ها هستند به صورت یک ضابطه عنوان شده است. این ضابطه که تحت عنوان نشریه 714 هم شناخته می‌شود، شامل دستورالعمل‌های طراحی سازه و قوانین و الزاماتی در مورد چگونگی اجرای نمای خارجی ساختمان‌ها است.
به عبارت دیگر این ضابطه شیوه اجرای نمای ساختمان و قوانین مربوط به آن را مشخص می‌کند. این ضوابط و قوانین مواردی هستند که در نظر گرفتن آن‌ها برای اجرای نمای ساختمان‌ها الزامی است تا نمای ساختمان طول عمر و مقاومت بیشتری داشته باشد. با رعایت این قوانین، نمای ساختمان نسبت به بارهای وارده مانند اثر باد، ضربات، بارهای لرزه‌ای و… مقاوم شده و دوام و پایداری آن افزایش پیدا می‌کند.
در نشریه 714 به چه مسائلی پرداخته می‌شود؟
طبق آنچه توضیح دادیم، به دلیل اهمیت نماسازی اصولی و تاثیری که این کار در دوام نمای ساختمان‌ها و زیبایی شهرها دارد، قوانین مختلفی برای ایجاد نما وضع شده است که تحت عنوان ضابطه 714 شناخته شده و در نشریه‌ای به همین نام منتشر شده‌اند. در این نشریه به طور مفصل در مورد نماسازی خارجی ساختمان صحبت شده و ضوابطی که ایمنی نمای ساختمان‌ها را افزایش می‌دهند، به طور کامل توضیح داده شده‌اند. ضوابط، قوانین و نکاتی که مجریان ساخت و ساز باید از آن مطلع باشند در 12 فصل بیان شده که کلیات هر فصل به شرح زیر است:
فصل اول
در فصل اول نشریه 714 به کلیاتی در مورد نما و نماسازی اشاره شده است. در این فصل کلیات انواع نما، دلایل نیاز به مستحکم‌سازی نمای ساختمان، نکاتی برای بالا بردن ایمنی و دستورالعمل‌هایی مربوطه وجود دارند، بیان شده است. طبق این فصل، آیین‌نامه مربوط انواع نماها در دو دسته تقسیم‌بندی می‌شوند. در این فصل انواع نمای ساختمان و قوانین مربوط به آن، هم از نظر نحوه اجرا و اتصال به بنای اصلی و هم از نظر مصالحی که در اجرای نما قابل استفاده هستند، مورد بررسی قرار می‌گیرند.
فصل دوم
در دومین فصل این نشریه که الزامات اجرایی نام دارد، معیارها و ملاحظاتی که باید در اجرای نماها و اتصالات آن‌ها مورد توجه قرار گیرد، بررسی می‌شوند. نحوه بالا بردن مقاومت مصالح مختلف در برابر شرایط جوی، نحوه عایق‌کاری و… از جمله مسائلی است که در این فصل به آن پرداخته می‌شود. به علاوه در فصل دوم انواع نما با مصالح مختلف مانند نمای آجری، سنگی، شیشه‌ای، سیمانی، اتیکس و… از نظر الزامات اجرا بررسی شده‌اند.
فصل سوم
در فصل سوم، انواع بارهای وارده بر نمای ساختمان مورد بررسی قرار می‌گیرند. موضوع این فصل شامل انواع بارهای وارده، چگونگی ورود بار به ساختمان، میزان اثرگذاری آن، معیارهایی که برای ارزیابی بار در نظر گرفته شده و… بررسی می‌شوند. برخی از انواع بارهایی که در فصل سوم ضابطه 714 بررسی می‌شوند، بار ثقلی، باد و طوفان، زلزله و… هستند.
فصل چهارم
فصل چهارم به نماهای سنگی می‌پردازد. انواع مصالح سنگی مانند گرانیت، تراورتن و… و الزامات و نکاتی که در اجرای هر کدام از آن‌ها باید در نظر گرفته شود، در این فصل به طور کامل توضیح داده شده‌اند.
فصل پنجم
پنجمین فصل مربوط به نماهای آجری است و هر آنچه کارشناسان باید در مورد انواع نمای آجری و استانداردهای آن بدانند، در این فصل بیان شده است.
فصل ششم
ششمین فصل از نشریه که یکی از مهم‌ترین فصل‌های آن نیز است، در مورد نماهای سیمانی صحبت می‌کند. در این فصل ترکیباتی که نما سیمانی با استفاده از آن‌ها ساخته شده و کاربردهای مصالح سیمانی هم در نمای خارجی و هم در فضای داخلی بررسی می‌شوند. در انتهای فصل نیز الزامات مربوط به نماهای سیمانی توضیح داده شده است.
فصل هفتم
نمای سرامیکی و همه الزامات مربوط به اجرا و استفاده از آن برای نماسازی را در هفتمین فصل نشریه مطالعه خواهید کرد. در این فصل عنوان می‌شود که اجرای نمای سرامیکی به دو صورت خشک و تر انجام می‌شود و بعد از توضیح هر روش، دستورالعمل‌های مربوط به آن مورد بررسی قرار می‌گیرند.
فصل هشتم
هشتمین فصل مربوط به نماهای کامپوزیتی و نحوه اجرای آن‌ها است. این نما که یکی از متداول‌ترین نماهای ساختمانی است، مانند دیگر انواع نماها قوانین و الزاماتی دارد که در این فصل به طور کامل بیان شده‌اند.
فصل نهم
نمای شیشه‌ای از دیگر نماهایی است که در چند سال اخیر مورد توجه مجریان ساخت و ساز قرار گرفته است. اجرای ایمن نماهای شیشه‌ای و مقاوم‌سازی آن‌ها قوانین عملکرد به خصوصی دارد که در نهمین فصل از آیین‌نامه ضابطه 714 مفصلا به آن پرداخته شده است.
فصل دهم
برای سرعت گرفتن ساخت و سازها، امروزه نماهای پیش ساخته بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته‌اند. به همین دلیل در آخرین ویرایش آیین‌نامه 714، یک فصل اختصاصی را به نماهای بتنی پیش ساخته اختصاص داده‌اند. در این فصل به مسائلی مانند مقاومت بتن، ضخامت پانل‌های بتنی، نحوه اتصال مصالح بتنی پیش‌ساخته به ساختمان و… پرداخته شده است.
فصل یازدهم
در فصل یازدهم آیین‌نامه در مورد نماهای خاص صحبت شده است. نمای سنگی مصنوعی، سیمان الیافی، نمای چوبی، نماهای سبز و… از جمله نماهای خاصی هستند که در سال‌های اخیر استفاده از آن‌ها در نماسازی گسترش پیدا کرده‌اند. در این فصل، انواع نماها و هر آنچه به عنوان قانونی برای اجرای آن‌ها بیان شده، توضیح داده شده است.
فصل دوازدهم از ضابطه 714
در آخرین اصلاحیه نشریه 714، فصل دوازدهم به ضوابط طرح و اجرای دیوارهای ساختمان که در اصطلاح دیوارهای نگهدارنده نما نامیده می‌شوند، پرداخته است. از جمله مسائلی که در این فصل مطرح شده، طراحی وال پست و طراحی وال مش و قوانین و الزامات مربوط به آن‌ها است.
وال مش نسل نوین وال پست‌های ساختمان
یکی از مسائلی که در نشریه 714 به آن پرداخته می‌شود، روش‌های مقاوم‌سازی ساختمان‌ها نسبت به بارهای مختلف است. هر ساختمان بسته به منطقه و جایی که در آن بنا شده تحت فشار بارهای مختلفی قرار دارد. این بارها نمای ساختمان را تحت تاثیر قرار داده و به مرور ضعیف می‌کنند. ضعیف شدن نمای ساختمان باعث خرابی آن شده و گاهی حتی نما را به طور کل از بین می‌برد. به منظور جلوگیری از این مشکل در ضابطه 714 راهکارهای مختلفی پیشنهاد می‌شود که یکی از آن‌ها مسلح کردن دیوارها است.
مسلح کردن به معنای مجهز و آماده‌سازی است و طی آن نمای ساختمان برای مقاومت در برابر فشار بارها یا مهار آن‌ها مستحکم‌سازی می‌شود. یکی از شیوه‌های مسلح کردن دیوارهای غیرسازه‌ای نما، وال مش است. وال مش راهکاری نوین و جدید است که به منظور مهار لرزه‌ای در نمای ساختمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. همان‌طور که اشاره شد، وال مش یکی از جدیدترین روش‌های مهارسازی و از انواع وال پست است که در سال‌های اخیر میزان استفاده از آن بیشتر شده است.
مصالح تشکیل‌دهنده وال مش طبق ضابطه 714
کمی قبل گفتیم که وال مش یکی از انواع وال پست است که در مهارسازی لرزه‌ای دیوارها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در روش مهارسازی با وال مش، نوارهای شبکه که از الیاف کربن و شیشه ساخته شده‌اند روی دیوار قرار گرفته و بعد از جای‌گذاری، روی آن‌ها نازک‌کاری انجام می‌شود. بعد از اتمام مرحله دوم پلاستر کشی، نبشی دیوار اجرا می‌شود که امکان اجرای آن در بالا و پایین دیوار و خارج از صفحه آن وجود دارد. نکته مهمی که وال مش را به راهکار کاربردی مهارسازی لرزه‌ای تبدیل کرده، مصالح مناسبی است که برای اجرای آن استفاده می‌شوند.
در شیوه سنتی اجرای وال پست‌ها از مصالحی مانند ناودانی منقطع، وادار قائم، میلگرد بستر، گیره میلگرد، نبشی و… استفاده می‌شود که هم از نظر نحوه اجرا و هم از نظر هزینه آماده‌سازی چندان به صرفه نیستند. در روش وال مش اما مصالحی مانند فایبرگلاس، نبشی گالوانیزه، چسب اپوکسی، پلاسترهای سیمانی و گچی برای اجرا استفاده می‌شوند. نوع مصالح و چگونگی استفاده از آن‌ها را ضابطه 714 مشخص می‌کند. همان‌طور که گفتیم در فصل 12 این ضابطه مفصلا به این روش مسلح کردن پرداخته می‌شود. در ادامه برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد وال مش و نکات و ضوابط اجرایی وال مش، مطالعه مقاله “وال مش چیست؟” را پیشنهاد می کنیم.
روش مسلح کردن با وال مش
ضوابط و قوانین مربوط به مسلح کردن دیوارها با وال مش در نشریه 714 بیان شده است. این موضوع با عنوان مسلح کردن دیوار با شبکه الیاف مطرح شده که به چگونگی استفاده از وال مش و عملکرد آن در مهارسازی اشاره دارد. در مهارسازی با شبکه الیاف یا وال مش، خمش دیوار در راستای قائم و به صورت یک طرفه انجام می‌شود. در این حالت برای مهارسازی از شبکه الیاف در لبه‌های دیوار و کناره‌های بازشو استفاده می‌شود. همان‌طور که گفتیم، اجرای وال مش و مهارسازی با آن به صورت لایه‌ای انجام می‌شود.
انتخاب الیاف برای مهارسازی در این روش به جنس مصالحی که برای نازک‌کاری انتخاب شده، بستگی دارد. برای مثال، در صورتی که نازک‌کاری دیوارها با استفاده از سیمان انجام شده باشد، الیاف مصرفی از نوع الیاف شیشه مقاوم به قلیا (AR-Glass) خواهد بود. این الیاف مقاومت تسلیم بیش از 1000MPa دارند. همچنین در صورتی که نازک‌کاری با استفاده از گچ انجام شده باشد، از الیاف شیشه E-Glass استفاده می‌شود که همان مقاومت قبلی را دارد.
شبکه الیاف که در مهارسازی و مقاوم‌سازی به شیوه وال مش استفاده می‌شود، ساختاری متشکل از نخ‌های ممتد است که ساختاری دو جهته دارد. هر دو جهت نخ‌هایی که در وال مش استفاده می‌شوند از مقاومت کششی بالایی برخوردار هستند. نخ‌ها در شبکه الیاف با فاصله‌ای مشخص در کنار هم قرار می‌گیرند. تعیین فاصله این نخ‌ها که در اصطلاح چشمه گفته می‌شوند، بسته به طراحی بنا متفاوت است اما طبق ضابطه 714، فاصله چشمه‌ها نباید کمتر از 5 میلی‌متر باشد.
مزیت استفاده از وال مش
دیگر موضوعی که هم در نشریه و هم در آیین‌نامه‌های مختلف در مورد وال مش عنوان می‌شود، مزیت استفاده از این روش مهارسازی نسبت به دیگر روش‌ها حتی شیوه سنتی وال پست است. به طور کل امتیازات وال مش نسبت به دیگر روش‌های مهارسازی بیشتر بوده و عبارتند از:
- سرعت اجرای وال مش نسبت به روش‌های سنتی بالاتر است.
- هزینه‌ها در اجرای وال مش نسبت به دیگر روش‌ها حتی شیوه سنتی وال پست پایین‌تر بوده و به‌طور چشم‌گیری کاهش پیدا می‌کنند.
- در این روش از نبشی و میلگرد استفاده نمی‌شود در نتیجه مراحل اجرای آن پیچیده نیست و پروسه‌ای مانند ساخت وال پست حذف می‌شود.
- اجرای وال مش به راحتی صورت می‌گیرد و حتی یک تیم اجرایی نیمه ماهر هم با رعایت ضوابط، قادر به انجام آن هستند.
- در این روش نیازی به اجرای میگلرد، استفاده از وادارهای قائم و… نیست.
- حذف وال پست‌ها در اجرای وال مش احتمال بروز مشکلاتی مانند ایجاد ترک در نازک‌کاری را از بین می‌برند.
- عملکرد وال مش در مهار لرزه‌ای مطلوب‌تر از روش‌های سنتی است.
طراحی و اجرای سیستم عایق حرارتی اتیکس ETICS
بعد از آشنایی با وال مش به عنوان جدیدترین روش مهارسازی، به معرفی یکی از جدیدترین و بهترین سیستم‌ها برای نماسازی ساختمان یعنی سیستم عایق حرارتی اتیکس می‌رسیم. اتیکس یا ETICS نوعی سیستم نمای خاجی ساختمان و تشکیل شده از سه بخش اصلی است که عبارتند از:
- عایق: اولین بخش از سه جزو اصلی سیستم اتیکس، عایق است. از جمله موادی برای عایق‌سازی استفاده می‌شود، می‌توان به فوم پلی‌استایرن منبسط شده اشاره کرد. همچنین پشم معدنی تخته‌ای نیز برای عایق‌سازی این سیستم کاربرد دارد. البته دیگر عایق‌ها را نیز می‌توان استفاده کرد که در انتخاب آن‌ها باید قوانین گفته شده در ضابطه 714 را مد نظر قرار داد. لایه‌ای که به عنوان عایق در سیستم استفاده می‌شود باید با استفاده از میخ پرچ به دیواری که پشت نما قرار دارد، متصل شود.
- مسلح‌کننده: دومین بخش از اجزای سیستم اتیکس، مسلح‌کننده است که برای آن از تخته‌های عایق که با یک لایه سیمانی پوشش داده شده‌اند استفاده می‌شود. در مسلح‌سازی این سیستم از الیاف مش هم استفاده می‌شود تا از ایجاد ترک در سیستم جلوگیری شود.
- پوشش نهایی: پوشش نهایی معمولا چوب، سرامیک، آجر لعاب‌دار و… مواردی دیگر از این دست هستند که انتخاب آن‌ها به نوع عایق، مسلح‌کننده و… بستگی دارد.
در ادامه برای آشنایی بیشتر با نمای عایق حرارتی اتیکس مطالعه مقاله “نمای اتیکس (ETICS) یا EIFS چیست؟” را پیشنهاد می کنیم.
سیستم نمای دارای عایق حرارتی خارجی (EIFS)
سیستم عایق حرارتی یک نوع دیگر هم دارد که به آن نمای عایق حرارتی بیرونی یا خارجی گفته می‌شود. این نما که به طور قراردادی با EIFS معرفی می‌شود تشکیل شده از یک لایه فوم عایق پلی‌استایرن و شبکه الیاف مسلح‌کننده از جنس شیشه مقاوم قه قلیا است.
این نما دارای دو لایه پوششی است که یک لایه پوشش پایه و لایه بعدی پوشش نهایی است. این شیوه نماسازی از نظر ظاهری شباهت فوق‌العاده زیادی به نمای سیمانی دارد، به همین دلیل در بعضی از منابع با نام نمای سیمانی مرکب هم از آن صحبت می‌شود.
مهم‌ترین نکته در این شیوه نماسازی، سازگاری میان لایه‌های مختلف، درزبندها، ادوات اتصال، درزپوش‌ها و… است. طبق نشریه 714 این نما به دو دسته تقسیم می‌شود:
- EIFS پایه پلیمری یا PB که با نام پوشش نرم هم شناخته می‌شود.
- EIFS پلیمری اصلاح‌شده یا PM که تحت عنوان EIFS با پوشش سخت هم معرفی می‌شود.
مزایا و ویژگی‌های نمای اتکیس مطابق ضابطه 714
اجرای هر نمایی در ساختمان باید مطابق با قوانین و ضابطه 714 انجام شود. این ضابطه برای اجرای هر کدام از انواع نما بسته به مصالح و نوع آن، الزاماتی را مشخص می‌کند که رعایت آن‌ها در نهایت به اجرای نمایی مقاوم از نظر کیفیت و زیبا از نظر بصری منجر می‌شود. در نشریه مربوط به این ضابطه همچنین توضیحاتی در مورد مزایای اجرای هر کدام از انواع نما ارائه شده است. مطابق این توضیحات مزایا و ویژگی‌های سیستم عایق حرارتی را می‌توان به صورت زیر عنوان کرد:
غیرقابل اشتعال
سیستم عایق حرارتی، سیستمی مقاوم به حرارت است. این ویژگی باعث جلوگیری از هدررفت انرژی می‌شود. به علاوه این مزیت را دارد که مصرف انرژی در فصل‌های گرم و سرد به حداقل رسیده و شرایط ساختمان بهبود پیدا کند. غیرقابل اشتعال بودن دیگر مزیت این سیستم است. مصالحی که در این نما به کار می‌روند، غیرقابل اشتغال بوده و در معرض آتش دچار سوختگی نمی‌شوند و این موضوع ایمنی ساختمان را تا حد زیادی افزایش می‌دهد.
مقاومت در برابر خزه و قارچ
از جمله مشکلاتی که بیشتر انواع نمای ساختمان با آن مواجه هستند، رشد خزه و قارچ پس از مدتی روی مصالح به کار رفته در نما است. این موضوع به خصوص در نماهایی که از مصالح طبیعی مانند سنگ و چوب در آن‌ها استفاده شده، بیشتر هم دیده می‌شود. نمای اتیکس اما در برابر میکروارگانیسم‌ها مقاوم است و تحت هیچ شرایطی دچار خزه و قارچ نمی‌شود.
نصب ساده و سریع
سیستم عایق حرارتی اتیکس یک سیستم ساده است و اجرای آن پیچیدگی خاصی ندارد. به علاوه مطابق توضیحات ارائه شده برای این سیستم در ضابطه 714 روش‌های مختلفی برای اجرای سیستم عایق حرارتی وجود دارد که این موضوع در سادگی نصب آن بی‌تاثیر نیست.
سازگار با محیط زیست
مصالح و محصولاتی که برای اجرای سیستم عایق حرارتی استفاده می‌شوند، سازگار با محیط زیست هستند و این موضوع یکی از مزایای مهم سیستم عایق حرارتی محسوب می‌شود. از لحاظ اکولوژی، این سیستم، سیستمی ایمن محسوب شده و هیچ آسیب یا ضرری برای محیط زیست ندارد. این موضوع باعث شده که نمای عایق حرارتی اتیکس، نمای مورد علاقه دوست‌داران محیط زیست باشد.
مورد تایید نظام مهندسی
در صورتی که جزئیات اجرایی برای سیستم عایق حرارتی به درستی رعایت شوند، نظام مهندسی آن را تایید می‌کند. این در حالی است که بسیاری از نماها به خصوص نماهایی که جزو نماهای خاص محسوب می‌شوند، به طور کامل مورد تایید این سازمان نیستند و استفاده از آن‌ها به دلایل مختلفی توصیه نمی‌شود.
مخاطبان هدف ضابطه 714 چه گروه‌هایی هستند؟
ضابطه و آیین‌نامه 714 برای همه افرادی که در زمینه ساخت و ساز ساختمان فعالیت داشته و نماسازی بخشی از پروسه کاری آن‌ها است، کاربرد دارد. اصلی‌ترین مخاطب هدف این ضابطه نماسازان ساختمان هستند. شرکت‌های مهندسی که به طور اختصاصی در زمینه طراحی و اجرای نمای ساختمان فعالیت دارند باید از جزئیات این ضابطه آگاهی داشته و قوانین گفته شده در آن را برای اجرای نمای ساختمان‌ها در نظر داشته باشند.
طراحان و مهندسان معمار از دیگر گروه‌هایی هستند که اطلاع از این ضابطه برای آن‌ها ضرورت دارد. طراحان با در نظر گرفتن قوانین و الزامات گفته شده در این ضابطه باید بهترین نمای ساختمان از نظر تحمل بار، مقاومت و… را طراحی کنند. توجه به ضابطه 714 و در نظر داشتن آن در اجرای نما باعث کاهش هزینه‌ها نیز می‌شود و از مسائلی مانند هزینه تعمیرات نما، تغییر در نما و… جلوگیری می‌کند.
سخن پایانی
توجه به ضوابط و قوانین ساختمان‌سازی به اجرای سازه‌های مقاوم‌تر کمک می‌کند. یکی از قوانین مهمی که مجریان ساخت و ساز باید در نظر داشته باشند، قوانین مربوط به نماسازی است. ایجاد یک نمای زیبا برای ساختمان، ظاهر بصری و فضای شهر را تحت تاثیر قرار داده و ارزش مادی ملک را نیز افزایش می‌دهد. همان‌طور که اشاره شد، به منظور نماسازی اصولی و ایجاد نمایی که از مقاومت خوبی برخوردار باشد، راهکارهای مختلفی وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به طراحی وال مش اشاره کرد.
وال مش به عنوان جدیدترین نوع وال پست شناخته می‌شود که در اجرای آن حتی امکان حذف میلگرد بستر هم وجود دارد. چگونگی اجرای وال مش به طور کامل در نشریه توضیح داده شده است. جهت آشنایی بیشتر با قوانین مربوط به وال مش و چگونگی اجرا می‌توانید با کارشناسان ما در ارتباط باشید.
